В кругу вдохновения Анны Вежбицкой: когнитивное определение 30 лет спустя

Обложка

Цитировать

Полный текст

Аннотация

Автор обсуждает тесные связи профессора Анны Вержбицкой с сообществом лингвистов, сосредоточенных вокруг журнала «Этнолингвистика», публикуемого в Люблине (тома 1-30, 1988-2018), и Университета им. Марии Склодовской-Кюри. Здесь в 2004 году А. Вежбицкая получила звание doctor honoris causa за ее исследования в области универсалий на материале различных языков мира и за ее деятельность как гуманиста. Подходы А. Вежбицкой и люблинских этнолингвистов связывает противостояние таксономическим подходам к изучению смысла и принятие принципа субъективной реконструкции, вытекающего из философии языка Вильгельма Гумбольдта; в понимании значимости разговорного языка и интуиции носителя языка; в использовании как системных, так и текстовых данных с учетом всех соответствующих функциональных связей, которые могут быть поддержаны «лингвистическими данными»; в использовании простых предложений для написания толкований, расположенных в когерентных, фасетных последовательностях. А. Вежбицкая, как и люблинские этнолингвисты, отмечает, что изучать смысл слов важно в контексте общественной жизни, истории и национальной культуры. В статье автор фокусируется на концепции когнитивного определения, рассматривает ее генезис, принципы построения и наиболее важные идеи. Хотя сама концепция была создана независимо от работ А. Вежбицкой как продолжение исследований языка фольклора, между ними прослеживаются четкие параллели. Автор статьи показывает сходство между когнитивным определением и методом ЕСМ (Естественного Семантического Метаязыка), разработанным А. Вежбицкой, на примерах лексем мать и золото и также демонстрирует некоторые различия, которые в случае когнитивных определений связаны с использованием компонетов толкований, не имеющих статуса семантических примитивов. На примере концепта HOME/HOUSE автор рассматривает новые перспективы применения когнитивного определения в сопоставительных работах, проведенных в рамках семинара EUROJOS.

Об авторах

Ежи Бартминьски

Университет Марии Кюри-Склодовской

Email: jerzy.bartminski@poczta.umcs.lublin.pl
заслуженный профессор Университета Марии Склодовской-Кюри и Института славяноведения Польской академии наук, действительный член Польской академии искусств и наук. Pl. M. Curie-Skłodowskiej 5, 20-031 Lublin

Список литературы

  1. Ajdukiewicz, Kazimierz (1965). Logika pragmatyczna. Warszawa: PWN.
  2. Anusiewicz, Janusz (1990). Językowo-kulturowy obraz kota w polszczyźnie. Etnolingwistyka 3: 95-141.
  3. Anusiewicz, Janusz (1994). Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
  4. Apresjan, Jurij (1982/1974). Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka. Transl. by Z. Kozłowska, A. Markowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich [Oryginał: Leksičeskaja semantika. Sinonimičeskie sredstva jazyka. 1974. Moskva: Nauka].
  5. Bartmiński, Jerzy (1980). Założenia teoretyczne słownika. In SLSJ 1980: 7-36.
  6. Bartmiński, Jerzy (1984). Definicja leksykograficzna a opis języka. In Słownictwo w opisie języka, ed. K. Polański, 9-21. Katowice: Uniwersytet Śląski.
  7. Bartmiński, Jerzy (1988). Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji. In Konotacja, ed. J. Bartmiński, 169-170. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  8. Bartmiński, Jerzy, Tokarski Ryszard (1993), Definicja semantyczna: czego i dla kogo? In O definicjach i definiowaniu, ed. J. Bartmiński, R. Tokarski, 47-61. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  9. Bartmiński, Jerzy, Niebrzegowska, Stanisława (1994). Stereotyp słońca w polszczyźnie ludowej, Etnolingwistyka 6: 95-143.
  10. Bartmiński, Jerzy, Niebrzegowska Stanisława (1998). Profile a podmiotowa interpretacja świata. In Profilowanie w języku i w tekście. Ed. J. Bartmiński, R.Tokarski, 211-224. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  11. Bartmiński, Jerzy, Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława (2008). Miejsce informacji kulturowej w znaczeniu słowa i w rekonstrukcji językowego obrazu świata. In Bunt tradycji - tradycja buntu, ed. G. Szwat-Gyłybow, M. Bogusławska, 65-77. Warszawa: Wydawnictwa UW.
  12. Bartmiński, Jerzy, Prorok, Katarzyna (2012c). Złoto. In SSiSL T. I, cz. 4: 163-206.
  13. Bartmiński, Jerzy (2013a). The cognitive definition as a text of culture. In The Linguistic Worldview. Ethnolinguistics, Cognition, and Culture, ed. by A. Głaz, D.S. Danaher, P. Łozowski, 161-180. London: Versita.
  14. Bartmiński, Jerzy (2013b). Obraz mira v pol’skoj narodnoj tradicii. In Ètnolinguistica Slavica. K 90-letiju akademika Nikity Iljiča Tolstogo, 26-41. Moskva: Indrik.
  15. Bartmiński, Jerzy (2013c). Rola etymologii w rekonstrukcji językowego obrazu świata. LingVaria VIII, 2 (16): 233-245.
  16. Bartmiński, Jerzy, Chlebda Wojciech (2013d). Problem konceptu bazowego i jego profilowania - na przykładzie polskiego stereotypu Europy. Etnolingwistyka 25: 69-95.
  17. Bartmiński, Jerzy (2014a). Narracyjny aspekt definicji kognitywnej. In Narracyjność języka i kultury, ed. D. Filar, D. Piekarczyk, 99-115. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  18. Bartmiński, Jerzy (2014b). Ankieta jako pomocnicze narzędzie rekonstrukcji językowego obrazu świata. In Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów 3. Problemy eksplikowania i profilowania pojęć. Red. I. Bielińska-Gardziel, S. Niebrzegowska-Bartmińska, J. Szadura, 279-308. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  19. Bartmiński, Jerzy (2015). Perspektywa semazjologiczna i onomazjologiczna w badaniach językowego obrazu świata, Poradnik Językowy, 1: 14-29.
  20. Dokulil, Miloš (1979/ 1962). Teoria derywacji. Przełożyli z czeskiego A. Bluszcz i J. Stachowski. Wrocław: Ossolineum.
  21. Fillmore, Charles (1971). Types of lexical information. In Semantics: An interdisciplinary reader in philosophy, linguis-tics and psychology. Ed. by D. D. Steinberg, L. A. Jako-bovits, pp. 370-392. Cambridge: Univ. Press.
  22. Głaz Adam, Danaher David, Łozowski Przemysław eds. (2013). The Linguistic Worldview: Ethnolinguistics, Cognition, and Culture. London: Versita.
  23. Grech, Michał (2013). Obraz uniwersytetu w opinii mieszkańców Polski. Wrocław: Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej.
  24. Grochowski, Maciej (1975). Środek czynności w strukturze zdania. Wrocław: Ossolineum.
  25. Grochowski, Maciej (1993). Konwencje semantyczne a definiowanie wyrażeń językowych. Warszawa: Zakład Semiotyki Logicznej Uniwersytetu Warszawskiego.
  26. Grzegorczykowa, Renata (1984). Zarys słowotwórstwa polskiego. Wyd. IV. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  27. Grzeszczak, Monika (2009). Definicja kognitywna pojęcia demokracji w języku polskim. Etnolingwi¬styka 21: 69-84.
  28. Humboldt, Wilhelm von (2001/1836), Rozmaitość języków a rozwój umysłowy ludzkości. Przekład i wprowadzenie Elżbieta M. Kowalska. Lublin 2001: Redakcja Wydawnictw KUL [Oryginał: Über die Verschiedenheit des menschliches Sprachbaues und ihren Einfluss auf die geistige Entwicklung des Menschengeschlechts, 1836].
  29. Ivanov, Vjačeslav, Toporov, Vladimir (1965). Slavjanskie jazykovye modelirujuščie semiotičeskie sistemy. Moskva: Nauka.
  30. Jedliński, Ryszard (2000). Językowy obraz świata wartości w wypowiedziach uczniów kończących szkolę podstawową. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
  31. Jodłowski, Stanisław (1971). Studia nad częściami mowy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  32. Klemensiewicz, Zenon (1958). O znaczeniu stosunkowym struktur składniowych, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego vol. XVII: 1-18.
  33. Lakoff, George, Johnson, Mark (1988/1980). Metafory w naszym życiu. Przełożył i wstępem opatrzył T.P. Krzeszowski. [Oryginał ang. Metaphors We Live By, 1980]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
  34. Langacker, Ronald W. (2009/2008). Gramatyka kognitywna. Wprowadzenie. [Tłum. zbiorowe z ang. Cognitive Grammar: A Basic Introduction 2008]. Kraków: Universitas.
  35. LASiS 2015-2017 - Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. Vol. 1, DOM, 2015, eds. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, B. Żywicka, pp. 504. Vol. 2. Europa, 2018, ed. W. Chlebda, pp. 530. Vol. 3, PRACA, 2016, eds. J. Bartmiński, M. Brzozowska, S. Niebrzegowska-Bartmińska, pp. 455. Vol. 5, HONOR, 2017, eds. Petar Sotirov, Dejan Ajdačić, pp. 431. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  36. Lippmann, Walter (1922). Public opinion. New York: The Macmillan Company.
  37. Łuczyński, Michał (2008). Kognitywna definicja Marzanny - próba rekonstrukcji fragmentu mitologicznego obrazu świata Słowian. Studia Mythologica Slavica XI: 173-196.
  38. Łuczyński, Michał (2011). Kognitywna definicja Peruna: etnolingwistyczna próba rekonstrukcji fragmentu tradycyjnego mitologicznego obrazu świata. Studia Mythologica Slavica XIV: 217-228.
  39. Łuczyński, Michał (2012). Kognitywna definicja Welesa~Wołosa: Etnolingwistyczna próba rekonstrukcji fragmentu słowiańskiego tradycyjnego mitologicznego obrazu świata. Studia Mythologica Slavica XV: 169-178.
  40. Maksymiuk-Pacek, Beata, Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława eds. (2009). Bibliografia adnoto¬wana lubelskiego zespołu etnolingwistycznego (do roku 2009). Lublin: Wydawnictwo Polihymnia.
  41. Malinowski, Bronisław (1987/1935), Ogrody koralowe i ich magia. Język magii i ogrodnictwa. Dzieła t. 5. Przełożyła B. Leś. Warszawa 1987: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  42. Nepop-Ajdaczyć, Lidia (2007). Polska etnolingwistyka kognitywna. Kijów: Wydawnictwo Uniwersytetu Kijowskiego.
  43. Niebrzegowska, Stanisława (1990). Gwiazdy w ludowym językowym obrazie świata. In Językowy obraz świata,ed. J. Bartmiński, 147-166. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  44. Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława (2014). Od separacyjnego do holistycznego opisu językowego obrazu świata. Na marginesie dyskusji nad kształtem artykułów w “Leksykonie aksjologicznym Słowian i ich sąsiadów”. In Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów. 3. Problemy eksplikowania i profilowania pojęć. Eds. I. Bielińska-Gardziel, S. Nie¬brzegowska-Bartmińska, J. Szadura, 71-102. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  45. Pawlas, Szymon (2013). Obraz Boga/bogów w wybranych językach ugrofińskich (węgierskim, fińskim, estońskim i udmurckim). [Manuscript od doctoral dissertation, UW].
  46. Pawłowski, Tadeusz (1978). Rodziny znaczeń i ich definiowanie. Studia Filozoficzne, 2, 81-99.
  47. Putnam Hilary, 1975, Mind, Language and Reality. Philosophical Papers, vol. 2. Cambridge: Cambridge Univeristy Press.
  48. Przybylska, Renata (2003), Wstęp do nauki o języku polskim [An introduction to the Polish language]. Handbook for universi-ties. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
  49. SJP Dor - Doroszewski, Witold ed. (1958-1969), Słownik języka polskiego, vol. 1-11. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  50. Skowronek, Bogusław (2010). Definicja kognitywna terminów „tabloid” i „tabloidyzacja”. Oblicza Komunikacji 3: 24-36.
  51. SLSJ - Bartmiński, Jerzy ed. (1980). Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny [Dictionary of folk linguistic stereotypes. Pilot issue]. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
  52. Smyk, Katarzyna (2009). Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób. Kraków: Uni¬veritas.
  53. SSiSL - Słownik stereotypów i symboli ludowych [Dictionary of Folk Stereotypes and Symbols]. Koncepcja całości i red. J. Bartmiński, zast. red. S. Niebrzegowska (Bartmińska). T. I. Kosmos, cz. 1-4, 1996-2012. T. II, Rośliny, cz. 1, Zboża, 2017. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  54. Tolstye, Svetlana Mihajlovna i Nikita Iljič (1984). Princypy sostavlenija etnolingvističeskogo slovara slavjanskich drevnostej. In Etnolingvističeskij slovar’ slavjanskich drevnostej. Proekt slovnika. Predvaritelnye materialy, 6-22. Moskwa.
  55. USJP (2003). Uniwersalny słownik języka polskiego, ed. S. Dubisz. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
  56. Wierzbicka, Anna (1971). Kocha, lubi, szanuje. Medytacje semantyczne. Warszawa: Wiedza Powszechna.
  57. Wierzbicka, Anna (1984). Apples are not ‘kind of fruit’. The semantics of human categorization. American Ethnologist 11 (2): 313-328.
  58. Wierzbicka, Anna (1985). Lexicography and Conceptual Analysis. Ann Arbor: Karoma Publishers.
  59. Wierzbicka, Anna (1991). Uniwersalne pojęcia ludzkie i ich konfiguracje w różnych kulturach. Etnolingwistyka 4: 7-40.
  60. Wierzbicka, Anna (1993). Nazwy zwierząt. In J. Bartmiński, R. Tokarski eds. O definicjach i definio¬waniu, 251-267. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  61. Wierzbicka, Anna (1996). Między modlitwą a przekleństwem: ”O Jezu!” i podobne wyrażenia na tle porównawczym. Etnolingwistyka 8: 25-39.
  62. Wierzbicka, Anna (1999). Semantyka i Ewangelia: Odczytując na nowo przypowieść o faryzeuszu i celniku. In W zwierciadle języka i kultury, ed. J. Adamowski, S. Niebrzegowska, 47-58. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  63. Wierzbicka, Anna (2004). Jak można mówić o Trójcy świętej w słowach prostych i uniwersalnych. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  64. Wierzbicka, Anna (2006a). Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne. Lublin: Wydawnictwo UMCS [Tłum. książki Semantics. Primes and Univerals, 1996].
  65. Wierzbicka, Anna (2006b). Współczesne dylematy moralne przez pryzmat dwóch języków - angielskiego i polskiego. Etnolingwistyka 18: 145-164.
  66. Wierzbicka, Anna (2008). Podmiot rozdwojony w sobie: dwa języki, dwie kultury, jedno (?) ja. In Podmiot w języku i kulturze, ed. J.Bartmiński, A. Pajdzińska, 139-159. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  67. Wierzbicka, Anna (2011). Polskie słowa-wartości w perspektywie porównawczej. Część I. Dobroć. Etnolingwistyka 23: 45-66.
  68. Wierzbicka, Anna (2012). Polskie slowa-wartości w perspektywie porównawczej. Część II. Prawość i odwaga. Etnolingwistyka 24: 19-46.
  69. Wierzbicka, Anna (2013). Polish zwierzęta ‘Animals’ and jabłka ‘Apples’; an Ethnosemantic Inquiry. In The Linguistic Worldview: Ethnolinguistics, Cognition, and Culture, eds. A. Głaz, D. Danaher, P. Łozowski, 137-159. London: Versita.
  70. Wójtowicz, Magdalena (2013). Definicja kognitywna jako sposób opisu semantyki symbolu na przykładzie liczby siedem, Roczniki Kulturoznawcze KUL, 4: 71-87.
  71. Zinken, Jörg (2009). The Ethnolinguistics School of Lublin and Anglo-American Cognitive Linguistics, [in:] Jerzy Bartmiński, Aspects of Cognitive Ethnolinguistics, London, 1-5.
  72. Żmigrodzki, Piotr (2010), “Definicja leksykograficzna a opis języka” - ćwierć wieku później. Jeszcze o roli naiwnego obrazu świata w definiowaniu. In Etnolingwistyka a leksykografia. Ed. W. Chlebda, 33-40. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Дополнительные файлы

Доп. файлы
Действие
1. JATS XML
Скачать

© Бартминьски Е., 2018

Creative Commons License
Эта статья доступна по лицензии Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.

Согласие на обработку персональных данных с помощью сервиса «Яндекс.Метрика»

1. Я (далее – «Пользователь» или «Субъект персональных данных»), осуществляя использование сайта https://journals.rcsi.science/ (далее – «Сайт»), подтверждая свою полную дееспособность даю согласие на обработку персональных данных с использованием средств автоматизации Оператору - федеральному государственному бюджетному учреждению «Российский центр научной информации» (РЦНИ), далее – «Оператор», расположенному по адресу: 119991, г. Москва, Ленинский просп., д.32А, со следующими условиями.

2. Категории обрабатываемых данных: файлы «cookies» (куки-файлы). Файлы «cookie» – это небольшой текстовый файл, который веб-сервер может хранить в браузере Пользователя. Данные файлы веб-сервер загружает на устройство Пользователя при посещении им Сайта. При каждом следующем посещении Пользователем Сайта «cookie» файлы отправляются на Сайт Оператора. Данные файлы позволяют Сайту распознавать устройство Пользователя. Содержимое такого файла может как относиться, так и не относиться к персональным данным, в зависимости от того, содержит ли такой файл персональные данные или содержит обезличенные технические данные.

3. Цель обработки персональных данных: анализ пользовательской активности с помощью сервиса «Яндекс.Метрика».

4. Категории субъектов персональных данных: все Пользователи Сайта, которые дали согласие на обработку файлов «cookie».

5. Способы обработки: сбор, запись, систематизация, накопление, хранение, уточнение (обновление, изменение), извлечение, использование, передача (доступ, предоставление), блокирование, удаление, уничтожение персональных данных.

6. Срок обработки и хранения: до получения от Субъекта персональных данных требования о прекращении обработки/отзыва согласия.

7. Способ отзыва: заявление об отзыве в письменном виде путём его направления на адрес электронной почты Оператора: info@rcsi.science или путем письменного обращения по юридическому адресу: 119991, г. Москва, Ленинский просп., д.32А

8. Субъект персональных данных вправе запретить своему оборудованию прием этих данных или ограничить прием этих данных. При отказе от получения таких данных или при ограничении приема данных некоторые функции Сайта могут работать некорректно. Субъект персональных данных обязуется сам настроить свое оборудование таким способом, чтобы оно обеспечивало адекватный его желаниям режим работы и уровень защиты данных файлов «cookie», Оператор не предоставляет технологических и правовых консультаций на темы подобного характера.

9. Порядок уничтожения персональных данных при достижении цели их обработки или при наступлении иных законных оснований определяется Оператором в соответствии с законодательством Российской Федерации.

10. Я согласен/согласна квалифицировать в качестве своей простой электронной подписи под настоящим Согласием и под Политикой обработки персональных данных выполнение мною следующего действия на сайте: https://journals.rcsi.science/ нажатие мною на интерфейсе с текстом: «Сайт использует сервис «Яндекс.Метрика» (который использует файлы «cookie») на элемент с текстом «Принять и продолжить».