The main periods of Magomet Mokaev's life and creative work.

Full Text

Мокъаланы Хасууну жашы Магомет (1939-2007) – адабиятны тинтиучю, тилманч, журналист, фольклорчу Къабарты-Малкъарны Эльбрус районуну, Огъары Басхан элинде туугъанды. Ол Россейни жазыучуларыны Союзуну члени эди, ондан артыкъ назму жыйымдыкъны (ол санда сабийлеге деп жазылгъан) ав-торуду. Мокъа улу Къабарты-Малкъар къырал университетни малкъар тил бла адабият бёлюмюн бошап, СССР-ни жазыучуларыны Союзу къуралгъан литера-тура курсланы тауусуп, республиканы телевидениясында, ызы бла уа «Шуёхлукъ» альманахда, «Коммунизмге жол» газетде эм «Минги Тау» журнал-да баш редактор болуп ишлегенди. 1989 жылда Мокъаланы Магомет Къабарты-Малкъар республиканы Баш советини Президиумуну Сыйлы грамотасы бла саугъаланады, 1994 жылда уа анга «Къабарты-Малкъарны халкъ поэти» деген ат берилгенди. Назмучулукъ дуниясы эм сёзге усталыгъы бла Магомет малкъар халкъны маданиятын бийик даражагъа жетдиргенди. Мокъа улуну чыгъармалары илмуда кёп алимни ишлеринде тинтиле келгендиле. Анга кёп алимни кесамат ишлери шагъатлыкъ этедиле [Теппеев 2008; Биттирова 2005; Толгуров 2012; Кучукова 2005; Урусбиева 1990; Македонский 1985; Керимова 2021]. Бу статьяда аны чыгъармачылыкъ жолу тинтиледи, къарачай-малкъар поэзияны айныууна са-лыннган къыйыны ачыкъланады. Ол кереклисича толу, бирикдирилген халда малкъар тилде биринчи кере сюзюледи. Илму ишни баш борчу Мокъаланы Магометни чыгъармачылыгъыны су-ратлау эничиликлерин, лирика эм жанр тюрлюлюклерин ниет жаны бла жангычылыгъын, чюйрелик энчилигин бирден ачыкълаудады. Мокъаланы Магомет къарачай-малкъар адабиятха ХХ-чы ёмюрню 60-чы жылларында келгенди. Ол заманда къыралда уллу тюрлениуле башланнгандыла. Мокъаланы Магомет чыгъармачылыкъ иш бла кюрешип башлагъан жангы тё-люню келечиси эди. Гуртуланы С., Зумакъулланы Т., Бабаланы И., Созайланы А. эм башхала бла бирге бизни литературагъа ол жыллада келгенди. Жазыучула поэзияны совет школунда ары дери жюрюген «кёпчюлюк» кёз къарамны тюр-лендирирге итине эдиле. Мокъаланы М. ол заманны саясат излемлерине ке-лишген бир ненча назму жазады («Жигитле жыры», «Жаз поэма»), алай болса да аны чыгъармаларында жамауат жашаугъа башха кёзден къарам эсленеди, алада миллет энчиликлеге эс бурулгъаны, алгъыннгы ыздан чыгъа баргъаны кёргюзтюледи. КъМКъУ-ни филология факультетине киргени (1959), журналистика бё-люмюнде (1964) эм СССР-ни жазыучуларыны союзуну бийик курсларында (1967) окъугъаны, белгили жазыучула – Б. Окуджава, Къулийланы Къайсын, Отарланы Керим бла танышханы аны чыгъармачылыкъ жолунда ыз къойгъандыла. Поэтни назмуларын Б. Окуджава, жаратып, бир къауумун «Мо-лодые поэты Балкарии» деген жыйымдыкъгъа къошханды. Биринчи назму тизгинлерин Мокъаланы Магомет жаш жылларында жазып башлагъанды. Жазыучу фахмусун атасыны усталыгъы бла байлашдырады. Ма-гометни атасы Мокъаланы Жашауну жашы Хасуу, халкъ жырла жыйыучу болгъанды. Анга «жырчы Хасуу» дей эдиле. Назмучуну айтханына кёре, «ол эт-ген бир-бир жырла («Любаны жыры», «Гюргъокъну жыры» дагъыда башхала-ры), халкъ жырлагъа саналып, бюгюнлюкде да элледе айтыла-айтыла турадыла» [Мокаев 2019: 6]. Анга кёре, поэзиясында алгъышла, жырла бла эркин хайырла-нады, нарт сёзле бла айтыуланы да дайым белгилейди («Алгъыш», «Китабымы ачханынглай», «Атлыны жыры», «Къызчыкъ айтхан жырчыкъ, «Бек сыйлы жыр», «Таулагьа чакъырама» эм д.б.). Магомет кёп кере, атасын чыгъармала-рында эскереди («Мен халкъ жырчыны жашыма»): «Жарсыма, атам, жарсы-ма. / Сени кертичи жашынгма! / Къая жоннганча, ишлейме, / алтын аякъдан ичеме бу ауур жашауну суун, / жолуму ёмюрлюк сунуп» [Мокаев 1979: 65]. Чыгъармаларында терен оюмла, адам улуну ниет-къылыкъ, адет-тёре, аны бла бирге миллетни тарыхында болгъан ишле шарт кёрюнедиле («Таулагъа», «Жюрегими тебиую», «Кёк кёгюрчюн» эм д.б.). «Аны назмуларында халкъыбы-зны сейир дуниясы жашайды: адетлери-тёрелери, оюну-кюлкюсю, жыры-кюйю; «жаз тил» бла айтылгъан кёп сейир тизгини да барды» [Биттирланы 2005: 74]. Алай бла, Мокъа уллу илхамлы, къанатлы лирикасында халкъыны озгъан та-рыхын, кесини, миллетини да къыйын кюнлерин эсинде тутады. 1960 жылда Мокъаланы Магометни «Жюрегими тебиую» деген биринчи китабы басмаланады, анга кирген чыгъармаланы суратлау энчиликлери тюр-людюле. Аны биринчи жазылгъан назмуларында жашауну энчи философия оюмлау эсленеди. Мокъа улуну бай поэзия тили болгъаны, лексиканы толу бил-гени (бютюнда архаизмлени бла историзмлени) миллетни энчилигин сакълата-ды. Ол жаны бла Мокъаланы Магометни чыгъармачылыкъ иши уллу ыспасха тийишлиди. «Бизни тёлюню поэтлерини биринде да аллай тазалыкъ, кирсизлик, жангычылыкъ, макъам теренлик эм тизгин сыйдамлыкъ эсленмейди. Ата жур-тундан кенгде, башха тил сингип, журтундан кенгде ёсген жаш адамны ана ти-лин алай терен билгенине ийнаннган къыйын эди», – дегенди Тёппеланы Алим [Теппеев 2008: 87]. Магомет ана тилни къыйматын иги билгенледен эди, назму-лары биринчи тизгинлеринден окъуна миллет бети бла энчиди. Окъууну бошагъандан сора Магометни фахмусу терк айный башлайды. 1964 жылда «Жырла бла жылла» деген экинчи китабын чыгъарады. «Шош ли-риканы» («тихая лирика») шартлары Мокъа улуну назмуларында эсленедиле. Ата журтуна сюймекликни терен сезгенин, жюрегине ол сюймекликни нюр этип, кесини терен ангылауун, дунияны акъылман жазыучуларына тенг болуп, кёп назмуларында ачыкълагъанды. Аны себепли Мокъа улуну дуниягъа эстетика къарамында баш жерни сюймеклик алады. Былайда бир затха эс бурургъа керекди: дуниягъа суратлау къарамында «сюймеклик философия» – ол тиширыугъа сюймеклик болуп къал-май, саулай дуниягъа сюймекликди, «жаны болгъанланы барысына да сюймек-лик» деген философиягъа келишеди. Сюймеклигинде туугъан жерине, шуёхла-рына, ахлуларына, сюйген тиширыууна, жашауда умутларына кертичиликни сыйындырады («Сакълайма тамбланы», «Жашау алайды», «Тилчиле», «Эки бетли», «Кёзбаучулагъа», «Сатмайма», «Мени хоншум»). Бу ангыламла Маго-метни лиракасын эл жашауну суратлагъан назмучуланы (Н. Рубцов, В.Соколов, А. Жигулин, А. Прасолов, Н.Тряпкин, А. Передреев, С. Дрофенко эм д.б.) поэ-зиялары бла къаршы этедиле. Мокъа улуну ол темалагъа жораланнган чыгъармаларында жашлыкъны, жашауну барыуун сезмеклиги жютюдю. Анга кёре, поэтни дуниядан умуту бийикди. Бу жаны бла «Къайдаса сен?», «Кюз», «Кёреме мен» эм. башха чыгъармалада инсанлыкъ, дуния болумла бла бай-ламлыкъ терен ачыкъланадыла. Биринчи назмуларында окъуна Мокъаланы Ма-гомет табийгъатны, аны ёзеклерин излеуде жютюлюгюн кёргюзтген эди. Энди уа усталыгъы, жашау шартлагъа сакълыгъы бютюн ёсгенди. Сёз ючюн, табийгъат, жашау сурат, сезим, фикирден бийикди дегенлик тюйюлдю: алай туугъан жери-ни шартлары сюймекликни, сагъышларын бютюн толу, эркин ачыкъларгъа бо-лушадыла. Башха маданиятланы билиую, аланы жетишимлерин ангылауу, Магометге назмучулукъ ишге жангы кёзден къараргъа болушхандыла. Дунияны энчи су-ратлау ангыламын къураргъа къарачай-малкъар классикле (Мёчюланы К., Къулийланы Къ., Отарланы К. д.б.) бла бирге орус эм тыш къыраллы жазыучу-ларыны чыгъармалары да себеплик этгендиле. Аны бла бирге, Мокъа улуну поэ-зиясында дуниягъа, адамлагъа ачыкълыкъ эслене эсе да, ол фольклоргъа жууукъ сагъыш, оюм этген назмучуду. Поэт халкъны кёлден чыгъармачылыгъыны мур-дорунда къуралгъан эм да дунияны ахшы адабият амаллары бла уста хайырла-нады. Болсада, ол дунияны кеси ангылагъанча суратлау сыфатын къурайды. Ма-гометни ол ангыламы, аны аламны, динни, миллетни юслеринден да оюмларына таянады. Къысха айтханда, Мокъаланы Магомет адабиятында кюч ала баргъан романтизмни тамырларын ангыларгъа итиннгенди. Ол жыллада лирикада болгъан тюрлениулени деменгилиликлери, малкъар поэзияны айныуунда ыз къойгъан жазыучуланы санлары бек кёпдю дерге онг береди [Македонов 1985]. Алайды да, поэтни чыгъармачылыгъында романтизмге келишген энчиликле ай-ныйдыла. Башында сагъына келгенибизча, поэтни суратлау дуниясын тамам то-лу шартлагъандыла, сора, тили жангыра баргъаны да эсленеди. 1960-1970-чи жыллада поэзияда кенг хайырланылгъан силлаботоника амалгъа жаш назмучу Мокъаланы Магомет да аслам эс бурады. Назму къурауда бу амалны хорей тюрлюсюн кёпле сайлай эдиле, нек дегенде, ол назму тизгиннге «макъам» къошады. Толгъурланы Зейтун белгилегеннге кёре, назмучуланы ас-ламысы сингармонизм жорукъланы хайырланнганда, аффиксли, неда этимли рифмаланы келтире эдиле: «ташыбыз-ырхыбыз, бардыкъ-къарадыкъ», ол затны уа къарыусуз рифмагъа санаргъа тийишлиди [Толгъурланы З. 2010]. Ол энчи-ликлени эсге алгъанда, Мокъа улу малкъар назмуну ич гыллыууна, ол санда ритмикасына бла рифмасына аслам тюрлениу кийиргенди. Поэт назму къурауну жангы амалларына юйренирге итиннгенди. Магомет М. Гаспаров къурагъан ыз бла баргъанды. Гаспаров а: «ябм назмугъа тохтаусуз кюч береди, хорей аны ай-нытады», – деп санай эди [Гаспаров 1974: 51]. Ол шарт малкъар халкъ назму-чугъа берген уллу сыйны белгисиди. 1965 жылда Мокъаланы Магомет эки китапны басмалайды: «Къушну ауа-насы» (1965) эм «Жугъутур мюйюз» (1970). Аны поэзиясыны мурдорунда халкъ багъалатхан затла – халаллыкъ, тенглик, бет сакъланыу эм д.б. затла бел-гиленедиле. Чыгъармаларыны баш жигити (суратчы, жырчы, жазыучу, уруннган адам) М. Лермонтов бла А. Пушкинни жигитлерине жууукъду. Ол ызда Мокъа улу «Уста къоллу», «Кечем айтды…», «Жаммот» деген назмуланы да къурагъанды. Анда баш ниет чакъырыуун – «миллетни урунуу жумушун» кёргюзтеди: «Ильяс – уста къоллу / таулу – элге ишлейди, / махтауну атын тепсете, / мында – учуп, уллу къушла баргъан, / бийик таула къуршалагъан акъ, / жашил Малкъарында» [Мокъаланы М. 2001: 58]. Магометни чыгъармаларын-да урунууну баргъаны (жерчилик ишле, чалгъычылыкъ эм д.б.) бир бирде поэт-ни кёз къарамындан тас боладыла. Асламында чыгъарманы жигитини ич дуни-ясын кёргюзтюрге итинеди. Поэтни лирикасында ишни магъанасы – таулуну ни-ет-тюзлюк жаны бла чыныкъдыргъан затды. Авторну эсинде ол ангылам «киши-лик»/«жигитлик» деген магъанагъа жууукъду. Къарачай-малкъар нарт эпосда эркиши – аскерчиди, къоруулаучуду, дайым уруннган адамды. Усталыкъ, жи-гитликча малкъар маданиятны бек кючлю ёзегиди дерчады. Мокъаланы Маго-метни урунуугъа жораланнган чыгъармаларында фольклор жанрла бла (нарт сё-зле бла айтыуланы) хайырланады, поэзия тилинде туугъан элини диалект энчи-ликлери да эсленедиле. Юлгюге, «Кечем айтды…» деген назмуда поэтни уру-нууну юсюнден сагъышлары халкъ заманнга не магъана бергени ачыкъланады: «Кюнюм айтды: «Тюшге дери жатма! / Атангы атасы да ишин мында башлаучу эди, танг атмай. / Тюнюнгю сыйырмасын тюшюнг» [Мокаев 1976: 95]. Бу чыгъарманы магъанасы: «Жигерни тангы алгъа атар», «Жигер ишин тюшюнде кёрюр», «Эринчек тюшге дери жатар» дегенча халкъ айтыулагъа жууукъду. Адам, жашагьан заманын керексиз ётдюрмей, кёп тюрлю иш тынды-рады, дуниядан кетсе, барысы да жамауатха аманат болады, деп кесаматлайды Магомет. Мокъа улуну лирикасында урунууну темасы малчылыкъ бла байламлыды. Бу ыз анда баш жерни алады. «Иш-хунер» деген ангылам суратлау амалланы, табийгъат болумла адамны жашагъан жери бла бирге суратланадыла. Болсада къарачай-малкъар поэзияда асламлы хайырланылгъан «таш» / «тау», «къая» де-ген белгилеге да тамам эс бёледи. «Таугъа ёрлегенча, къыйынды хар иш, / Къыйынлыкъны хорлай барыуду жашау. / Ишингден къууансанг, санга бир къарыш / Кёрюнюр тёппеси кёкге жетген тау» [Мокаев 1996: 86]. «Тау» деген сыфат – «кюч», «кётюрюлюу, «итиниу» ангыламланы магъаналарын ачыкълай-ды. Сёз ючюн, халкъда жюрюген: «Таугъа минмей, тюз кёрюнмез» деген нарт сёз ол ангыламгъа жууукъду. Мокъа улуну поэзиясында адам бла табийгъатны бирлигине, тин эм эстетика жорукълагъа башха магъана бериледи. Ол себепден чыгъармачылыгъында айырма жерни – адам (инсан) алады. Бу фикир Европада жюрюген оюмлагъа къаршы келгенини бир шартыды, алада хар затны да багьасы адамды, адам ючюн саулай дуния да жаратылгъанды. Бу философияны баш оюму гуманизм ниетледен башхады, былайда В. Самохвалованы сагъы-ныргъа тийишлиди: «Европаны дуниясы кюнчыгъыш халкъладан жашды, анда жаш сезимлени, кесини кючюне базыныу, хар затны хорлаяллыгъына ийнаныу эсленеди. Ол Европаны маданиятын базыныулу, дуниягъа тири къошулууна онг береди» [Самохвалова 1992: 165]. Аны белгилегенибиз: табийгъат, туугъан же-рини шартлары, адамны уясы, юйю дуниясы болгъанлыкъгъа, адам акъылы, эси бла аладан энчиди, аладан бийикди. Анга кёре, сёз байлыгъы да терк-терк башха магъана ала башлайды. «Жугъутур мюйюз» (1970), «Акъ бийиклени жырлары» (1973), «Дуния жарыгъы» (1976) деген жыйымдыкъларында чыгъармалагъа натурфилософия лириканы чеклеринде къарагъанда, дунияны юсюнден филосо-фия сагъышла табийгъат бла байламлыдыла. Ол, битеу табийгъатны, къудурет-ни, жерни, кёкню да, аламны, гъаршны да ариу шартларын, огъурлулукъну, ёхтемликни иги илишанларын бирикдирип, ариулукъну бла субайлыкъны ёл-чеми болгъанды. 1970-1996-чу жыллада Мокъаланы М. бир къауум ишни бирге бардыргъан-ды (телевидение, «Коммунизмге жол» газет бла «Минги тау» журналны редак-циялары) эмда «Азат аяз» (1976), «Кериуан жулдуз» (1980), «Жашау тирмени» (1996)) китапланы басмалагъанды. Чыгъармачылыгъында романтизмни энчили-клери къатыракъ эслене башланадыла, Магометни эсине терен тюшген ангы-ламла: «табийгъат», «адам», «сюймеклик» дегенча ёмюрлюк затлагъа энчи кёз-ден къараргъа онг бергендиле. Ол санда къуралыу-тематика эм суратлау-символика амаллары, тили тюрленнгенлерин кёрюрге да боллукъду. Мокъа улуну табийгъат сезими саулай миллетни битеудуния къарамына къаршыды. Алай бла автор дуниягъа миллет культура кёзден къарайды. Аны бла бирге Мокъа улуну назму дуниясында жашауну ангыларгъа болушхан зат сюймеклик болгъанлай къалады, сезимле къудуретни суратлау онглары бла ачыкъланадыла. Къудурет чыгъарманы жигитини ич дуниясын кёргюзтеди. Жюрек тартыныула-ны жазгъанында, Мокъа улу, параллелизм амалны хайырланып, къызыу сезимни кючлендирир муратда суратлау белгиле бла уста хайырланады. Ол энчиликле «Дуния жарыгъы» (1976) деген жыйымдыкъгъа кирген назмулада толу ачыкъланадыла («Умут», «Тилейме, кетме», «Айт», «Манга неге керекди?», «Ыразылыкъ», «Кёкню жыры – чууакълыгъы» э.д.б.). Алай бла табийгъат су-ратлау амалла Мокъа улуну чыгъармачылыгъына тамам сингнгедиле [Керимова 2021]. Табийгъат асламысында адам бла бирликде суратланады: «Булутла башым бла аудула. / Бузла, къаст этгенча, тюйдюле, / Юсюме ауур къарла жаудула, / Элия бутакъла тийдиле» [Мокаев 1996: 82]. «Ташладан, гюлледен толу Кавказым! / Сен – намысым, юйюм, / сен – къышым, жазым. / Экибизни палах кёп жарсыгханды, / Бетибизни кюн да кёп жарытханды» [Мокаев 1996: 88]. Аны назмуларында туугъан жерни табийгъаты ёмюрлюк сагъышла бла бир-ликде бериледи («Ташла тынгылайдыла», «Бу дунияны чархы», «Акъ таула», «Къудайнатха боз булутчукъ ауду», «Жайылды кюнню къанаты ...», «Жашил жулдузум», «Кёгю, жери, тёрт мюйюшю дунияны...», «Туугъан жерим», «Ат-лыны жыры», «Шууулдайды Бахсан» эм. б.). Эм биринчиден, ол табийгъат бла зауукъланыуну, ёхтемлениуню кёргюзтеди: «Сенден асыулу дунияда жер кёрме-дим, / акъ чорбатлы биййк Малкъарым! / Киши жерлеринде сюймеклигим ёл-меди, / хар къайда да сени махтадым» [Мокъаланы М. 2001: 5]. Анга кёре, жазыучу кесини суратлау дуниясын ачыкъларгъа тилни тюрлю-тюрлю амаллары бла уста хайырланып, сёз ючюн, тангны атыуун умут бла, бо-лумну тюрлениую бла, жашауну игилениую бла байламлы этерге болады. Алт-мышынчы жылланы поэзияларында дин бла байламлы лексика бла эркин хайырланнганы эм «Аллахны» аты дайым къайтарылгъаны эсленеди. Сёз ючюн, «кёкню-жарыкъны» магъанасы дин сезим бла белгиленеди. Ол заманда миллет поэзия дайым айнып башлайды, ары лирика чыгъарма-ланы тюрлю-тюрлю формаларын эркин кийиредиле (элегия, эссе, миниатюра, сонет). Бу жанрлада белгили поэтледен тышында, жаш назмучула Мокъаланы М., Мамучуланы Д., Лайпанланы Б. да жазып башлайдыла. Мокъаланы Магомет, сонетлени тыш формаларын сакълай, миллет поэзиягъа аланы бир къауум энчи-ликлерин кийирирге кюрешгенди. Аны кюнбатыш Европаны эм кюнчыгъыш адабиятланы билиую, поэтге жетишимли, фахмулу болургъа онг бергендиле. «Онтёрттизгинли назмуланы формаларын, ич хырла, къуралыу амаллары манга ангыламны кенг этиуге онг бергендиле. Мен кесими Малкъарымы битеу дуния кенглигине чыгъарыргъа итине эдим», – деп оюмлай эди Магомет [Мокаев 2008: 197]. «Мост в ущелье» (1985) китапда Мокъа улуну «Сонеты Родины моей» де-ген циклда, сонетлерини эм уллу къаууму орус тилге кёчюрюлюпдю. «Поэт, жангы сёз айтыргъа итинип, сонетни чегин эркин кенгертеди», – деп жазады Урусбийланы Ф. [Урусбиева 1990: 110]. Мокъа улу сонетлени жазыуда италия-чы сонетлени къуралыуууна таяннганды, аланы халларына тамам киришгенди. Былайда Г. Гегельни сёзлерин эсге алырчады: «италиячыла, кеслерини сонетле-ринде сезим къызыулукъну, жаланда адамны сагъышлары бла кёргюзтюп къой-май, аны ич дуниясыны, къайгъырыуларыны, ачыуун ахшы умутлары бла эм д.б. затла бла шартлайдыла» [Гегель 1971: 526]. Мокъа улу, къызыу сезимлени суратлагъанда, миллет энчиликни тас этмеуню амалларын излегенди. Ата журтха сюймекликни юсюнден айтханда, авторну эсин энчи бийлеген зат – адамны менсиниулюгю эм ич дуниясыны болумуду: «Жылы жауунунг бетими жууа-жууа, / уппа этдим къая ташынгы. / Азат тауларынгда, /жыл сайын жауа-жауа, / къарынг да агъартды башымы. / Азат тауларынгда, жулдузла жана-жана, / сен азмы жырлатдынг жашынгы!» [Мокаев 1976: 5]. Хар назму-сунда да адамны жаратхан табийгъатха хурметин къатлайды, инсан бла та-бийгъат бирликлери айырылмаз дуниядыла, деген ангыламлагъа эс бурады. Ол къурагъан сыфатла миллет энчиликлени тюрлю-тюрлю белгилеридиле («Къарангы кече», «Таш да болмаз сагъышдан азат…», «Эрттенликде жауун-нга айтама», «Ана тилибиз», «Кимге эртте, кимге кеч…», «Бары да кёзюме кёрюнюп»). Адам бла табийгъатны бирлигин суратлауда поэт нарт эпосха да эс бурады. Мокъаланы Магометни эстетика кёз къарамы нарт таурухлада, халкъ жырлада белгиленип тохташхан эстетика сайлау бла байламлыды, бютюнда жи-гитлик бла кишилик, миллетге сакълыкъ. Аны бла бирге Мокъаланы Магомет кёчюрмелик хунерине да энчи эс бу-рурчады. Ол В. Шекспирни, А. Пушкинни, М. Лермонтовну, С. Есенинни, Р. Гамзатовну малкъар тилге кёчюргенди. Андан сора да ол къабартылы поэтлени: А. Кешоковну, Ф. Балкарованы, П. Мисаковну, 3. Тхагазитовну, Б. Кагермазов-ну, Л. Губжоковну, С. Хаховну, А. Шомаховну эм А. Шогенцуковну къара сёз бла жазылгъан чыгъармаларын кёчюргенди. Поэт дуниядан кетгенден сора, Мокъа улуну эки китабы басмаланнгандыла («Сабийле дуниясы» (2006), «Мокъаланы Магомет: Жюрегими тебиую» (2008)). Экинчи китапха къалам къарындашларыны юсюнден эсгериу очерклери, жашау-уну бла чыгъармачылыгъыны юсюнден статьялары киргендиле. 2014 жылда поэтни 75-жыллыгъына басмаланнган «Возвожу словесности мосты...» деген жыйымдыкъгъа Къулийланы Къайсынны юсюнден эсгериу ста-тьясы, М. Лермонтовну, Али Шогенцуковну, А. Кешоковну, Б. Куашевны, Л. Хаупшеваны, П. Мисаковну, Ф. Балкарованы, З. Тхагазитовну, Б. Кагермазовну, И. Кашежеваны, П. Кажаровну эм башхаланы чыгъармаларыны кёчюрмелери киргендиле. Мокъаланы Магометни («Жууап къайтар», «Тилейме, кетме», «Таулагьа чакъырама», «Исламей», «Жылы жауун», «Ай кече», «Туугъан жерим») деген назмуларына макъам салынып, телевизорда, радиода да жырланнганлай турады-ла. Мокъаланы Магомет – къарачай-малкъар поэзияны айныууна уллу къыйын салгъанды. Ол заманны ичинде кесини ызын тынгылы белгилегенди.

About the authors

Rauzat Abdullakhovna Kerimova

The Institute for the Humanities Research – Affiliated Kabardian-Balkarian Scientific Center of the Russian Academy of Sciences

Email: k.roza07@mail.ru
ORCID iD: 0000-0003-1964-4511

References

Supplementary files